Văn hoá: Nguồn lực sống cho kinh doanh sáng tạo và phát triển cộng đồng
- Thu Quỳnh Ngô
- 27 thg 7
- 9 phút đọc
Đã cập nhật: 13 thg 8
Talkshow “Cái hay & cái đẹp của văn hoá Việt Nam” truyền cảm hứng đến người trẻ niềm tự hào về văn hoá Việt Nam trong vai trò nền tảng kinh doanh bền vững.
Sáng 27/7 tại tòa A2 – Đại học Kinh tế Quốc dân, talkshow “Cái hay & cái đẹp của văn hóa Việt Nam” diễn ra trong khuôn khổ ISME Business Case Debate Contest 2025, với sự tham gia của diễn giả nghiên cứu và hoạt động trong ngành công nghiệp văn hoá chia sẻ góc nhìn về gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa bản địa.
Chương trình xoay quanh khái niệm văn hóa và phát triển bền vững, cách khai thác công nghiệp văn hóa mà không làm mất bản sắc, cũng như các mô hình thực tiễn như dự án Hanoi City Map hay tác phẩm sách Kỳ Công Diệu Nghệ. Với nhiều câu chuyện minh họa sinh động, talkshow đã truyền cảm hứng cho các bạn học sinh, sinh viên tham gia bảo tồn và sáng tạo dựa trên nền tảng văn hóa Việt.
GIỚI THIỆU DIỄN GIẢ
Anh Nguyễn Ngọc Phương Đông
- Nhà nghiên cứu văn hoá – lịch sử
- Đồng sáng lập nhiều nhóm và trang chuyên nghiên cứu về lịch sử, văn hóa cổ như Đại Việt Cổ Phong, Vietnam Centre, Vương Sư Kiên Duệ…
- Tác giả sách “Kì công diệu nghệ- Một số kĩ thuật và công nghệ trên dải đất hình chữ S trước thế kỉ XX”, “Lôi Động, Tinh Phi - Khảo cứu về súng đạn người Việt”. Đồng tác giả sách “Mình đồng da sắt- Lược sử về giáp trụ Việt Nam”, “Dệt nên triều đại”.
- Mảng nghiên cứu chính của Đông Nguyễn là lịch sử phong tục, trang phục và quân khí.
Chị Lê Ngọc Hà Thu
- Nhà sáng tạo đa ngành gắn liền với phát triển bền vững
- Đồng sáng lập XAVAN Inc. – đơn vị R&D trong lĩnh vực văn hoá
- Trưởng nhóm R&D dự án Hanoi City Map
- Thành viên toàn cầu của Next Gen Assembly 2025
PHẦN 1: CÁC KHÁI NIỆM CĂN BẢN
1. Văn hóa của một nền văn minh, và văn hóa bản địa cụ thể là gì? Làm sao để phân biệt văn hóa bản địa với văn hóa/văn minh chung của nhân loại?
Anh Đông: Văn hoá là kết tinh đời sống vật chất và tinh thần của một dân tộc: tôn giáo, phong tục, trang phục, kiến trúc, ẩm thực, công cụ sản xuất... Mỗi khu vực trên thế giới có nền văn minh riêng, ví dụ: Á Đông, Ấn Độ, Tây Âu, Châu Mỹ tiền Columbus. Môi khu vực này sẽ bao gồm rất nhiều quốc gia khác nhau, chia sẻ nhiều điểm tương đồng.
Trong khối Á Đông (Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản) mang nhiều điểm giống nhau về tôn giáo, chữ viết, phong tục — nhưng mỗi dân tộc lại có đặc trưng riêng do hoàn cảnh sống mà các cụ gọi là “đại đồng tiểu dị”. Việt Nam cận nhiệt đới ăn lúa gạo, vua chúa đi voi, ăn trầu nhuộm răng; Hàn Quốc khí hậu lạnh hơn, ăn cả gạo, lúa mì, lúa mạch và không dùng voi. Những nét nhỏ này giúp phân biệt rõ từng dân tộc.
2. Phát triển bền vững là gì? Có những học thuyết hoặc tư tưởng mới gì của hệ thống tư duy phát triển bền vững để làm lớn mạnh 1 cộng đồng bản địa?
Chị Thu: Khái niệm phát triển bền vững thay đổi theo thời gian, nhưng cốt lõi có thể nhớ qua 3P:
· Planet: Trái đất là nơi chứa và nhận mọi thứ ta thải ra.
· People: Con người là một phần của thiên nhiên.
· Profit: Lợi nhuận phải phục vụ lại cho con người và trái đất.
Các định nghĩa mới liên tục sinh ra, nhưng nền tảng vẫn là cân bằng giữa 3 yếu tố này.
3. Làm thế nào để phát triển công nghiệp văn hóa theo hướng bền vững?
Định nghĩa chính thức của Chính phủ Việt Nam về công nghiệp văn hóa:
"Công nghiệp văn hóa là thuật ngữ sử dụng cho các ngành công nghiệp kết hợp sự sáng tạo, sản xuất và thương mại hóa các nội dung sáng tạo. Những nội dung này về bản chất mang tính phi vật thể và văn hóa, được bảo vệ bởi luật bản quyền và thể hiện dưới hình thức sản phẩm hay dịch vụ. Ngày 08/9/2016, Chính phủ ban hành “Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến năm 2020, tầm nhìn 2030” đã thúc đẩy phát triển 12 lĩnh vực: Quảng cáo; Kiến trúc; Phần mềm và các trò chơi giải trí; Thủ công mỹ nghệ; Thiết kế; Điện ảnh; Xuất bản; Thời trang; Nghệ thuật biểu diễn; Mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm; Du lịch văn hóa."
Nguồn: Trang thông tin điện tử tổng hợp của Ban chính sách, chiến lược Trung ương.
Anh Đông: Muốn bền vững, doanh nghiệp cần “dài vốn” — không chỉ vốn tài chính mà cả vốn tri thức, văn hoá. Nếu khai thác văn hoá bản địa hời hợt (chỉ liên tục khai thác các hình ảnh như nón lá, phở, bánh mì, áo dài thêu hoa sen) thì nhanh cạn ý tưởng. Ngược lại, đào sâu vào hoa văn mỹ thuật, trang phục, triết lý ẩm thực… sẽ có nhiều câu chuyện để kể, sản phẩm luôn mới. Ví dụ: đưa yếu tố văn hoá như tục đi chân đất, xăm hình rồng vào phim hay game giúp truyền thông sạch, cuốn hút, không cần dựa vào “drama”. Một số dự án mà tôi tham gia cố vấn đã có thể truyền thông rất cuốn hút dựa trên hàm lượng văn hoá được nghiên cứu cẩn thận và sử dụng trong chính dự án, thay vì chỉ phụ thuộc truyền thông vào drama hay người nổi tiếng.
Chị Thu: Không “ăn sổi” mà phải có lộ trình khai thác và tái tạo “nguồn vốn” văn hoá. Ví dụ như bây giờ, có những khu vực của Sapa đã mất đi rất nhiều bản sắc văn hóa khi xuất hiện sự khai thác du lịch quá mức phần lớn đến từ người Kinh từ dưới xuôi. Việc kinh doanh nhưng thiếu vắng đi những tương tác, trao đổi hai chiều với văn hoá và con người tại địa phương có thể khiến vùng đất đó mất đi cái hồn, những giá trị văn hoá mà ban đầu là lí do để người ta tìm đến.
PHẦN 2: CÁC VÍ DỤ KINH DOANH VĂN HOÁ THỰC TẾ
1. Các khó khăn trong việc kết hợp yếu tố văn hóa vào hoạt động kinh doanh, và làm thế nào để doanh nghiệp vượt qua những khó khăn đó?
Anh Đông: Nhiều doanh nghiệp đi vào công nghiệp văn hoá vì trào lưu và chính sách, nhưng thiếu chuẩn bị về nhân lực và dữ liệu. Áp lực tài chính khiến họ ra sản phẩm nhanh, không đầu tư nghiên cứu, dễ mắc lỗi văn hoá. Giải pháp cho vấn đề này là cần có đội ngũ cố vấn sát sao, cung cấp tư liệu và kiến thức vững để bảo vệ yếu tố văn hoá trong truyền thông. Gần đây, nhận thức doanh nghiệp đã tốt hơn, sản phẩm văn hoá chất lượng hơn.
Chị Thu: Hanoi City Map (HNCM) được phát triển bởi XAVAN Inc. & FME thiết kế các tour văn hoá sâu, mang tính giáo dục.Đối với mình, khó nhất là cân đối giữa “bao nhiêu phần trăm kiến thức văn hoá” và yếu tố giải trí. Giải pháp của đội ngũ phát triển là phân nhóm tour: Locaventure cho khách phổ thông (trải nghiệm đa giác quan, nhẹ thông tin) và Eduventure cho học sinh, sinh viên (nhiều kiến thức). Trải nghiệm văn hoá cần vui, khi vui thì mọi người sẽ tự tìm hiểu sâu hơn.
2. Làm sao để việc tiếp cận và ứng dụng văn hóa bản địa vào hoạt động kinh tế mà không "khai thác (extract, exploit)" dẫn đến "thương mại hóa" quá mức và làm mất đi bản sắc gốc?
Anh Đông: Hiểu sâu văn hoá giúp tránh biến tướng. Ví dụ: nhiều đơn vị thấy áo tứ thân, áo bà ba “không đủ cuốn hút” nên làm sặc sỡ, gợi cảm — dẫn tới sai lệch. Trong khi nhiều thương hiệu cổ phục nghiên cứu kỹ đã chứng minh trang phục nguyên bản của Việt Nam vốn lộng lẫy, không thua kém Hàn, Trung, Nhật. Họ tích luỹ được nhiều mẫu để khai thác lâu dài và kể nhiều câu chuyện hay, như việc Việt Nam từng là cường quốc tơ tằm thế kỷ 16–17, tơ được phương Tây và Nhật săn đón. Những câu chuyện này khiến khách hàng tự hào và muốn tìm hiểu thêm.
3. Làm thế nào để khuyến khích người trẻ – đặc biệt là sinh viên – tham gia bảo tồn và lan tỏa giá trị văn hóa bản địa thông qua các hoạt động kinh tế?
Anh Đông: Khi người trẻ được tận mắt thấy vẻ đẹp văn hoá Việt, họ sẽ tự bị cuốn hút. Ví dụ trong một dự án tôi tham gia năm 2019 cùng với Vietnam Centre, triển lãm cổ phục Việt thời Nguyễn ở Sydney đón hơn 1,000 khách, nhiều bạn trẻ Việt ở nước ngoài trước đó không gắn bó với văn hoá của cha ông. Sau khi thấy trang phục, hoa văn và ý nghĩa biểu tượng, họ muốn tìm hiểu, thậm chí tổ chức tour về Việt Nam cho cộng đồng mình. Ở trong nước, hoạt động diễu hành cổ phục “Bách hoa bộ hành” ban đầu chỉ có 100 người tham gia, nay thu hút gần 2,000 người và trở thành hoạt động du lịch Hà Nội, khiến du khách nước ngoài tò mò và thích thú.
PHẦN 3: HOẠT ĐỘNG VỚI TẦM NHÌN TƯƠNG LAI
1. Cuốn sách "Kỳ Công Diệu Nghệ" hợp tác xuất bản cùng Wing Books của NXB Kim Đồng là một đổi mới trong giáo dục lịch sử. Xin mời tác giả chia sẻ về quá trình nghiên cứu & thực hiện cuốn sách, làm nổi bật thành công của cuốn sách trong việc xóa bỏ ngộ nhận của người Việt hiện đại về nền văn minh vật chất của Việt Nam, vốn không hề thô sơ và thấp kém so với các nền văn minh phương Tây.
Anh Đông: Việt Nam muốn phát triển kinh tế sáng tạo, lấy khoa học – công nghệ làm lõi thì cần khơi gợi niềm tự hào và cảm hứng cho giới trẻ. Kỳ Công Diệu Nghệ giới thiệu 30 phát kiến công nghệ và kỹ thuật của người Việt được ghi chép bởi cả tư liệu nghiên cứu của người nước ngoài, cho thấy ta từng tiên phong:
· Thế kỷ 17, người Chăm nước ta lai tạo giống lúa chín nhanh, chịu hạn; nhà Tống nhập về cứu đói và trồng ngay trong cung.
· Thế kỷ 10, phát minh súng phun lửa, truyền sang Trung Quốc.
· Thế kỷ 19, thời Minh Mạng, Việt Nam là nước Á Đông đầu tiên làm chủ công nghệ đóng tàu hơi nước, trước Trung Quốc và Nhật cả chục năm.
Sách nhằm giúp giới trẻ tự hào, tự tin bước vào lĩnh vực khoa học – công nghệ, khai thác nền tảng văn hoá lịch sử để truyền cảm hứng.
2. XAVAN Inc. và dự án Hanoi City Map (HNCM) đang hướng đến một đổi mới trong du lịch văn háo. Xin mời chị Thu chia sẻ về hợp tác giữa XAVAN Inc. & FME - 1 đơn vị nghiên cứu & thiết kế các sản phẩm văn hóa có trụ sở tại Hà Nội, và 1 đơn vị du lịch lữ hành bền vững lâu năm, có uy tín của vùng Mekong.
Du lịch là ngành thuận lợi để khai thác công nghiệp văn hoá. Ngoài tham quan, nghỉ dưỡng, còn có du lịch phục vụ học thuật, nghiên cứu. HNCM mong muốn truyền tải cái hay, cái đẹp của văn hoá Việt qua trải nghiệm — không chỉ cho khách quốc tế mà cả nội địa.Ví dụ: Tour “Phố Hàng” giúp khách hàng phổ thông từ các vùng miền khác hiểu văn hoá Kinh Kì - Kẻ Chợ. Các phiên bản tour “Phố Hàng” khác phục vụ mục đích giáo dục khảo cứu có thể giúp người tham gia tìm hiểu cách quản lý và khai thác di tích của Ban quản lý phố cổ hiện nay như trường hợp “Hội quán Quảng Đông” được chưng dụng với vai trò “Trung tâm Văn hoá – Nghệ thuật 22 Hàng Buồm”.Tinh thần mà HNCM hướng tới: khi đến vùng đất mới, hãy là khách và là học trò — học cái hay, cảm nhận cái đẹp, để bản thân và tâm hồn được làm giàu.
Buổi talkshow khép lại với thông điệp chung: văn hoá không chỉ là di sản cần được gìn giữ, mà còn là nguồn lực sống cho sáng tạo, giáo dục và phát triển bền vững.
Bình luận